Agama brodata (Pogona vitticeps)

Pogona vitticeps to zamieszkująca suche obszary Australii, średniej wielkości agama, będąca z racji swojego usposobienia jedną z najbardziej lubianych i popularnych wśród terrarystów jaszczurek.

Nazwa zwyczajowa gatunku odnosi się do kolczastego fałdu skóry, który w razie zagrożenia lub podekscytowania może być rozkładany przywodząc na myśl brodę. Agama brodata osiąga do 55cm długości. Forma nominalna jest zwykle szara, z domieszką brązów, żółci i pomarańczu. Prócz niej istnieje wiele wyhodowanych odmian barwnych.

Jaszczurka ta stanowi doskonały wybór dla osób rozpoczynających swoją przygodę z terrarystyką.

Terrarium
Terrarium dla agam powinno być przestronne, naśladujące swym wystrojem biotop zamieszkiwany przez te zwierzęta – pustynie i semipustynie, porosłe krzakami i trawami pustkowia oraz obrzeża lasów. Najważniejsza jest powierzchnia dna, wysokość nie jest aż tak istotna. Mimo to terrarium powinno zawierać trzy poziomy wysokości – poziom gruntu (dno terrarium), poziom wyższy (np. kamienie, skałki) i poziom najwyższy utworzony przez korzenie czy konary .Jest to istotne ponieważ agamy brodate uwielbiają wspinać się na wyższe punkty obserwacyjne i stamtąd śledzić okolicę. Bez problemu potrafią korzystać z terrarium o wysokości 100cm, a nawet wyższego. Poza tym takie wielopoziomowe terrarium stwarza większą możliwość ruchu dla agamy. Terrarium powinno mieć przynajmniej 120/80 a najlepiej 150/80 lub 200/80cm powierzchni dna, w zależności od ilości osobników i naszych możliwości. Wysokość powinna wynosić minimum 60cm.

Terrarium może być szklane lub drewniano-szklane – z powodu niskiej wilgotności nie ma zbyt dużego ryzyka butwienia drewna.

Jako ściółki do suchych terrariów używany jest najczęściej piasek i nie ma większych przeciwwskazań w przypadku agam by go stosować. Agamy nie mają takiej skłonności jak np. gekony lamparcie to zjadania ściółki. Agamy brodate nawet bardzo młode są utrzymywane na piasku przez niektórych hodowców. Jako alternatywę polecić można:
 – kostkę bukową (kostkę z drzew liściastych)
 – korę (szczególnie warta polecenia jest kora firmy Zoomed, dość drobna, nie mająca ostrych drzazg i nie pyląca)
 – bezzapachową ściółkę z kolb kukurydzy
 – podłoże gliniano-piaskowe (ZooMed, JBL)

Wszystkie te podłoża można dostać w sklepie zoologicznym. Torf czy ziemia nie nadają się do suchego terrarium, ponieważ wyschnięte zaczynają pylić. Należy pamiętać, że każda ściółka sypka pożarta celowo lub przypadkowo może stanowić zagrożenie. Bezpieczniejszymi podkładami są gazety, ręczniki papierowe, wykładzina dla gadów, gumowa mata lecz brakuje im estetyki i utrudniają utrzymanie higieny.

Tylną ścianę warto czymś wyłożyć. Nie tylko wygląda to dekoracyjnie, ale i umożliwia agamom wspinaczkę. Najbardziej dekoracyjnie i naturalnie wygląda ściana wyłożona kamieniami, np. piaskowcem, jednak takie terrarium jest bardzo ciężkie. Najpopularniejszą metodą jest wyłożenie ścian grubym styropianem, tworzącym wygodne, szerokie półki, wybrzuszenia i naśladujące kamienie wypukłości. Taką ściankę pokrywa się kilkoma warstwami zaprawy klejowej (np. atlas) z barwnikiem. Końcowy efekt jest bardzo naturalny i zwiększa przestrzeń życiową jaszczurek.

Jeśli do dekoracji używamy korzeni czy konarów z lasu, należy je przed włożeniem do terrarium odpowiednio przygotować. Należy usunąć próchno i zgniłą korę, wymoczyć korzeń w solance i następnie dokładnie wypłukać. Jeśli tego nie zrobimy, możemy spodziewać się wielu nieproszonych gości jak chociażby mrówki. Skałki i kamienie starczy porządnie wyszorować pod ciepłą wodą.

Jeśli chcemy użyć do dekoracji roślin najlepiej jest wybrać sztuczne imitacje lub kępki suchej trawy. Żywe rośliny są przez agamy traktowane jako przekąska,mogą też zostać zadeptane. Jeśli chcemy spróbować należy użyć sucholubnych, wytrzymałych i nietrujących roślin.

Jednym z najważniejszych zadań terrarium jest zapewnienie optymalnych parametrów środowiskowych zamieszkującym je zwierzętom. Do utrzymania wysokiej temperatury w terrarium u dziennych jaszczurek używa się lamp grzewczych – mogą być to zwykłe lustrzanki. Lampy takie można tanio nabyć w każdym sklepie oświetleniowym, hipermarketach itp. Bardziej specjalistyczny sprzęt, jak promienniki podczerwieni, znajdziemy w sklepach zoologicznych. Lampy te powinny palić się 12-14 godzin na dobę. W nocy, poza wyjątkowo zimnymi pomieszczeniami, wystarczy temperatura pokojowa. Temperatura powinna wynosić w dzień 25-35°C, przy czym powinny znaleźć się w terrarium punkty cieplejsze i chłodniejsze. Pod promiennikiem temperatura powinna wynosić koło 40°C. Lampę grzewczą należy zabezpieczyć metalową siatką, glinianą doniczką bądź w inny sposób, tak by agama nie mogła się o nią poparzyć. Układamy tam wygodny płaski kamień czy korzeń aby agamy mogły ułożyć się wygodnie podczas wygrzewania się.
Same lampy grzewcze nie oświetlają wystarczająco terrarium. Należy zakupić specjalną świetlówkę dla gadów, która nie tylko oświetla terrarium, ale i emituje niezbędne jaszczurkom promieniowanie UV. Świetlówki takie nabyć można w sklepach zoologicznych. Należy wybrać świetlówkę o 10% udziale światła UVB w widmie. Prócz tego terrarium musimy doświetlić – agamy to zwierzęta światłolubne i zbyt ciemnych terrariach stają się apatyczne. Do wyboru mamy świetlówki UV 2.0, „zwykłe” świetlówki, lampy HQI (kosztowne, lecz bardzo polecane), lampy halogenowe i inne źródła światła – im bardziej ich spektrum będzie zbliżone do światła słonecznego tym lepiej.

Dodatkowym wyposażeniem są dwie miseczki – jedna, w której podajemy pokarm roślinny i larwy owadów, druga na czystą, świeżą wodę. Część agam pije wodę z miseczki, inne wolą spijać wodę po spryskiwaniu. Przy podawaniu świeżego pokarmu roślinnego zapotrzebowanie na wodę u tego gatunku jest małe, gdyż większość potrzebnych płynów czerpana jest z pokarmu. Mimo to zachęcam do wstawienia basenu z wodą, na tyle dużego, by agama mogła się w nim swobodnie zanurzyć (możemy też wstawiać go np. raz w tygodniu i nalewając powoli wodę zachęcić jaszczurki do kąpieli). Wiele agam bardzo lubi się kąpać, szczególnie, jeśli zostanie nalana świeża woda. Można wtedy zaobserwować jak czyszczą skórę kończynami. Jeden róg terrarium można lekko spryskiwać raz dziennie, wieczorami lub rankiem. Część hodowców zaleca pozostawienie jednego rogu terrarium stale wilgotnego lub wstawienie tzw. wilgotnej kryjówki wyłożonej mchem lub włóknem kokosowym, ja jednak przez wiele lat hodowania agam nie stosowałam się do tych wskazówek i nie miałam z tym związanych żadnych problemów. Agamy brodate pochodzą z bardzo suchych terenów i są doskonale przystosowane do życia w takich warunkach.

Terrarium dla malucha, a terrarium dla dorosłej agamy
Jak powinno wyglądać terrarium dla dorosłego gada lub 20-30cm podrostków zostało już właściwie wyjaśnione powyżej.Jednak w handlu pojawiają się maleńkie agamki, mające niespełna 10cm. Terrarium dla takiego malca musi być oczywiście przystosowane do jego rozmiarów. Zbiornik powinien być niewielki i ciepły, a wystrój minimalistyczny. Wpuszczając tak małego gada do dużego, pełnego korzeni, skał i konarów terrarium kompletnie stracilibyśmy nad nim kontrolę, przegapiając ewentualne złe samopoczucie. Koniecznie należy użyć świetlówki UV. Jako wyposażenie starczy jeden korzeń czy skałka i jedna kryjówka. W odróżnieniu od tego, terrarium dla dorosłych gadów powinno być tak duże jak to tylko możliwe i zaopatrzone w dużo elementów wspinaczkowych, a także grubą warstwę ściółki, w której agamy lubią kopać.

Żywienie
Agamy brodate są wszystkożercami, żywiącymi się pokarmem pochodzenia zwierzęcego (głównie bezkręgowcami) i roślinnego. Ich taktyka łowiecka polega na zajęciu stanowiska obserwacyjnego i wypatrywanie potencjalnej ofiary. Zauważywszy zdobycz bądź błyskawicznie rzucają się w jej kierunku bądź też podkradają się bliżej i dopiero będąc niedaleko szybko atakują. Niezależnie od tego agamy również wędrują, szukając czegoś do zjedzenia np. jakiś roślin. Polują na wszystko co są w stanie zabić i pożreć.

Pokarm zwierzęcy
Głównym pokarmem agam, tak jak i innych jaszczurek w terrarium są świerszcze. Prócz nich można podawać szarańczę, karaczany, jedwabniki, niewielkie ilości drewnojadów, moli woskowych i mączniaków. Wiosną, latem i wczesną jesienią można urozmaicić dietę gadów bezkręgowcami łąkowymi – pasikonikami zielonymi, konikami polnymi i innymi szarańczakami, ćmami, pająkami itp. Bardzo ważne jest by łapać owady na czystych, oddalonych od miast łąkach! W zależności od wielkości agamy od czasu do czasu można podać mysiego lub szczurzego oseska bądź małego mysiego „bieguska”.

Pokarm roślinny
Pokarm roślinny jest ważną częścią diety agam, częścią która zbyt często bywa lekceważona. Zdania co do tego jak duży jest udział karmy roślinnej w diecie dorosłych agam są podzielone. Zwykle uznaje się, że udział ten sięga 50% choć pojawiają się głosy, że w przypadku dorosłych osobników może to być nawet 80%! Porady hodowców na ten temat także są bardzo rozbieżne – jedni polecają niewielki, około 10% dodatek, inni podają pokarm roślinny codziennie, a zwierzęcy co drugi, trzeci dzień. Jedno jest pewne – nie powinniśmy karmić tego gatunku wyłącznie karmą pochodzenia zwierzęcego.

Suche zioła są świetnym dodatkiem do diety i jako jedyny pokarm mogą być stale dostępne. W sklepach zoologicznych znajdziemy gotowe mieszanki dla jaszczurek. Podajemy także świeże liście i kwiaty – mniszka lekarskiego (jeden z najlepszych pokarmów roślinnych), babki, stokrotki, hibiskusa (niepryskanego!), rucoli, endywi, kapusty pekińskiej (niewiele), rzodkiewki, winorośli, koniczyny, lucerny, listki bazyli i innych ziół. Sami możemy wyhodować przeróżne młode kiełki. Warzywa – tarta marchew, korzeń pietruszki, cukinia, dynia. Owoców generalnie podajemy mało. Mango jest jednym z najlepszych. Unikamy cytrusów, avocado, rabarbaru, szczawiu, sałaty zielonej. Zachęcam do korzystania z gotowych tabel zestawiających produkty, które można wykorzystać w diecie agam.

Mam też do wyboru wiele pokarmów gotowych, które mogą zasmakować agamie – chociażby bezkręgowce z puszki lub granulat przeznaczony specjalnie dla brodaczy.
W żadnym wypadku nie należy podawać białego sera lub innego nabiału. Gady nie wytwarzają enzymu umożliwiającego strawienie laktozy, zawartej w tych produktach. Również larwy much (białe robaki) nie są odpowiednim pokarmem dla jaszczurek!

Im młodsza agamka tym częściej powinna otrzymywać pokarm. Całkiem maleńkie jaszczurki o długości około 10cm karmimy nawet dwa razy dziennie. Większym podajemy pokarm raz dziennie. Wyrośnięte osobniki powyżej 35cm można już karmić co 2-3 dni.

Pokarm należy uzupełniać w witaminy i wapń, jednak przy prawidłowo urozmaiconej diecie i dostępie do promieniowania UV nie ma potrzeby robić tego częściej niż raz w tygodniu dla witamin, i dwa razy – dla wapnia. Zwiększone dawki należy podawać bardzo młodym, szybko rosnącym jaszczurkom, gadom chorym na krzywicę lub MBD oraz samicom w ciąży. Witaminy oraz wapń można nabyć w sklepach zoologicznych (i te, przeznaczone specjalnie dla gadów są najlepszym rozwiązaniem) lub w aptece (Vibovit). Przy dawkowaniu należy stosować się do instrukcji podanych na opakowaniu.

W terrarium powinna znajdować się miseczka z czystą wodą do picia (i/lub basen). Jednak nie wszystkie agamy z niej korzystają (należy pamiętać, że zachęca do tego plusk wody). Można też poić gada z pipetki, nie należy jednak robić tego na siłę! Jeśli agama nie chce pić po prostu w danym momencie tego nie potrzebuje.

Zakup

Najczęściej agamki kupujemy w sklepach zoologicznych, na giełdach terrarystycznych bądź bezpośrednio od hodowcy. Wybierając gada spośród innych osobników należy przestrzegać ogólnych zasad doboru zdrowego osobnika (więcej na ten temat w artykule – ‚Jaszczurki w terrarium’). Jeśli kupujemy kilka agamek należy liczyć się z ryzykiem, iż gady pochodzą z jednego wylęgu – ma to znaczenie, jeśli planujemy w przyszłości je mnożyć. W takim wypadku lepiej nabyć zwierzęta z kilku źródeł i nie w tym samym wieku. Jeśli nie planujemy hodowli nie ma przeciwwskazań by nabyć rodzeństwo, pamiętając by przy długości około 30cm i wieku 5 miesięcy rozdzielić samce i samiczki.

Przyszły właściciel może zastanawiać się, jakiej wielkości gada wybrać. Dla całkiem początkujących terrarystów nie polecałbym bardzo maleńkich około 10cm agamek. Co prawda wychowanie takiego malca sprawia dużo radości należy jednak pamiętać, że tej wielkości jaszczurki są bardziej wrażliwe i delikatne niż osobniki starsze. Z drugiej strony gad wychowany od małego w dobrych warunkach, odpowiednio żywiony będzie na pewno zdrowszy niż taki, który tułał się po giełdach i sklepach zoologicznych. Odpowiedzialni hodowcy rzadko sprzedają zwierzęta młodsze niż miesięczne. Należy nieufnie podchodzić do osób oferujących kilkudniowe osobniki – zapewne chcą jak najszybciej pozbyć się „problemu”.

Pierwsze dni w nowym domu
Po przyniesieniu gada do domu należy skontrolować jego stan, szczególnie, jeśli transport był długi. Jeśli jaszczurka załatwiła się i ubrudziła odchodami można delikatnie obmyć ją ciepłą wodą. Jeśli transport miał miejsce podczas chłodów i gad jest zimny i apatyczny nie należy od razu umieszczać go pod lampą, lecz ogrzewać stopniowo – np. w pokoju a dopiero później włożyć do ciepłego terrarium – w przeciwnym wypadku grozi zwierzęciu szok termiczny.

Pierwsze dni w nowym otoczeniu są zawsze najbardziej stresujące dla zwierzęcia. Na szczęście większość agam brodatych to gady mało podatne na stres, szybko aklimatyzujące się. Zdarzają się jednak też osobniki bardziej lękliwe, które przez pewien czas mogą słabo jeść i wciąż siedzieć schowane w kryjówce. Podczas pierwszych dni należy starać się jak najmniej niepokoić zwierzę by miało czas przywyknąć do nowej sytuacji. Im bardziej lękliwa agamka tym więcej spokoju należy jej zapewnić, powstrzymując się od ciągłego zaglądania do terrarium lub, co gorsza wyciągania zwierzęcia. Po jakimś czasie, gdy agama zaaklimatyzuje się można będzie nawiązać z nią ‚bliższy kontakt’.

Oswajanie

Agamy brodate są bardzo ufne i szybko nawiązują kontakt z opiekunem. Najczęściej można wziąć agamę na ręce a ona nie wyrywa się i nie próbuje uciec. Jeśli jest inaczej należy rozpocząć proces oswajania od przyzwyczajenia zwierzęcia do swej obecności przy terrarium i prób karmienia z ręki.

Wyciąganie z terrarium najlepiej zacząć, gdy agamka jest już spora, 25cm lub większa, do tego czasu zadowalając się obserwacją pupila czy karmieniem go z ręki. Duża, oswojona agama nie waha się biegać po opiekunie, zaglądając w każdy zakamarek lub spokojnie usypiając na kolanach czy w fałdach swetra.

Spacery poza terrarium
Na swobodne spacerowanie poza terrarium można pozwalać agamie dość dużej, takiej, która osiągnęła 35cm długości. Mniejsza zbyt łatwo mogłaby się gdzieś ‚zawieruszyć’ i szybko wychłodzić. Jednak nawet w przypadku sporego gada niezbędna jest kontrola właściciela. Agamy mają tendencję do brania do pyska wszystkiego, co wyda się im jadalne. U przypadku moich bywał to przykładowo… guzik. Oczywiście zjedzenie tego typu przedmiotu może się śle skończyć. Do tego dochodzą zagrożenia ześlizgnięcia się mebli czy upadku wraz z jakimś przedmiotem (np. bibelotami). Właściciel powinien więc obejrzeć pokój pod kątem bezpieczeństwa zwierzęcia. Osobne zagrożenie dla gada stanowią sami domownicy, którzy mogą jaszczurkę nadepnąć czy przygnieść drzwiami. Z tego też powodu gad, nawet wyrośnięty 50-centymetrowy, nie powinien nigdy spacerować luzem po całym mieszkaniu.

Agamy zwykle lubią pobyt poza terrarium, ale tylko terrarium zapewnia im odpowiednie warunki – oświetlenie, temperaturę, wyspę ciepła i bezpieczeństwo i dlatego większość czasu agamy powinny spędzać w swoim lokum.

Pobyt na dworze
Pobyt na dworze w letnie, ciepłe dni służy wszystkim dziennym jaszczurkom ze względu na korzystne promieniowanie słoneczne. Dostęp do tego promieniowania można zapewnić na dwa sposoby – umieszczając jaszczurkę w siatkowanej wolierze lub zabierając ją na dwór (do ogrodu lub ogródka działkowego).
Pierwszy sposób jest zdecydowanie najlepszy, jeśli posiadamy przydomowy ogród lub spokojny balkon. Można wtedy zbudować dużą wolierę, w której jaszczurki mogą przebywać całe dnie. Wolierę najłatwiej wykonać rozpinając siatkę na drewnianym bądź metalowym szkielecie. Góra również musi być pokryta siatką gdyż agamy wspinają się. Trzeba pamiętać o zabezpieczeniu woliery przed drapieżnikami takimi jak koty. Dobrze jest też na wszelki wypadek wkopać siatkę na jakieś pół metra w ziemię. W wolierze powinny być zarówno miejsca zacienione jak i nasłonecznione. Nie może zabraknąć basenu z wodą.

Jeśli agama w czasie pobytu na dworze jest podenerwowana lub wyraźnie przestraszona należy oszczędzić jej stresu i pozostawić w domu.

Zabierając gada na zewnątrz należy pamiętać o zakresach temperatur, w których dobrze czuje się ten gatunek. Prócz temperatury ważne są też inne czynniki pogodowe. Najlepiej wybierać dni słoneczne i bezwietrzne.

Przy omawianiu pobytu jaszczurki poza domem warto poruszyć jeszcze jeden wątek. Ostatnio, w miarę jak gady stają się popularniejsze widuje się ludzi, najczęściej młodych chodzących ze swymi zwierzętami po mieście, pojawiających się w miejscach gwarnych, publicznych jak np. miejskie deptaki, skwerki. Osoby te czerpią przyjemność ze wzbudzanej sensacji i zainteresowania. Postępowanie takie niegodne jest prawdziwego miłośnika zwierząt. Gad w takiej sytuacji przeżywa silny stres, nie rozumiejąc, co dzieje się wokół niego.

Zabiegi pielęgnacyjne
Zabiegi pielęgnacyjne przy agamach prócz podawania pokarmu oraz usuwania wszelkich odpadków z terrarium, powinny również obejmować codzienną kontrolę samopoczucia i zdrowia zwierząt. Uważny właściciel obserwując zwierzęta błyskawicznie dostrzeże niepokojące zmiany w zachowaniu i wypadku własnej bezsilności poszuka pomocy bądź u doświadczonego hodowcy bądź u lekarza weterynarii.

Kąpiele poza terrarium w przypadku tego gatunku nie są wskazane. Co najwyżej można zastosować kąpiel w ciepłej wodzie, gdy jaszczurka się mocno zabrudzi bądź cierpi na wzdęcie połączone z niemożnością wypróżnienia się. W przeciwnym wypadku agama będzie zapewne kąpać się sama, w basenie w terrarium.

Od czasu do czasu może być potrzebne przycięcie pazurów jeśli wyposażenie terrarium nie umożliwia ich ścierania i urosną bardzo długie. Obcinamy cążkami samą końcówkę prostopadle do podłoża, uważając by nie urazić ukrwionej części co kończy się bólem i silnym krwawieniem oraz utratą zaufania do opiekuna. W ekstremalnych przypadkach zaniedbane pazury agam trzymanych na miękkim podłożu mogą zakręcać się i wrastać w palce.

Zdrowie
Czynnikami mającymi czołowe znaczenie w profilaktyce chorób jest odpowiednia dieta i warunki życia jaszczurki oraz higiena w terrarium.

Przyczyną choroby najczęściej jest, świadome bądź nie, zaniedbanie właściciela. Jednym z częstszych problemów są choroby wywołane złą gospodarką wapniem w organizmie, czego przyczyną jest nieprawidłowa, monotonna, uboga w wapń dieta i brak promieniowania UV, prowadzące do MBD (metabolicznej choroby kości).

Innymi przypadłościami, które dotykają agamy są biegunki wzdęcia i niemożność wypróżnienia, martwica łap bądź ogona, oparzenia lub inne urazy.

Jeśli pojawia się luźny kał należy wycofać z diety świeży pokarm roślinny i poczekać kilka dni. Jeśli objawy nie ustąpią, a dodatkowo kał ma przykry zapach konieczna jest wizyta u weterynarza.

Przy wzdęciu i niemożności wypróżnienia częstokroć pomagają ciepłe kąpiele i podanie paru kropel oleju parafinowego. By unikać takiej sytuacji nie należy podawać dużych ilości larw takich jak mączniak czy drewnojad. Jeśli pomimo kąpieli zwierzę nie jest w stanie się wypróżnić, konieczna jest pomoc lekarza weterynarii. Przyczyną takiego stanu najczęściej jest ciało obce blokujące światło jelita – może być konieczny zabieg chirurgiczny jego usunięcia.

Martwica dotyka najczęściej ogona zwierzęcia ( popularne „schnięcie ogona” ), zdarza się również martwica palców i łap. Efektem jest samoistne odpadnięcie martwej części. Czasem jednak zdarza się, że martwica posuwa się dalej i trzeba zgłosić się po pomoc do lecznicy weterynaryjnej. By nie dopuścić do rozwoju martwicy należy odkażać wszelkie, nawet drobne ranki na ciele zwierzęcia – szczególnie dotyczy to łap i trzymać gada w odpowiednich warunkach. Ma to znaczenie gdyż martwica często bywa efektem urazu – np. w przypadków legwanów bywa wynikiem zaciekłego bicia ogonem o przedmioty przez zwierzę. U agam brodatych takie problemy najczęściej wynikają ze wzajemnej agresji pomiędzy osobnikami, szczególnie młodymi.

Drobne skaleczenia czy oparzenia goją się same. Ranki można przemyć wodą utlenioną. W przypadku dużych ran czy rozległych poparzeń należy poszukać pomocy u weterynarza. To samo dotyczy wszelkich przypadłości z którymi właściciel nie jest w stanie poradzić sobie samodzielnie. Wybierając lekarza dla naszej jaszczurki należy zwrócić uwagę by była to osoba mająca doświadczenie w leczeniu gadów. Listę takich lekarzy można znaleźć na forum dyskusyjnym.

Zachowanie wobec człowieka
Agamy brodate są jaszczurkami ufnymi wobec człowieka, chętnie akceptującymi kontakt z nim. Agamy najczęściej bez oporu godzą się na dotyk opiekuna – branie na ręce, głaskanie i tym podobne zabiegi, nie powinniśmy jednak nadużywać ufności jaszczurek i traktować je jak maskotki. Jeśli agama cofa się unikając dłoni lub zamyka oczy oznacza to, że nie ma ochoty być dotykana. Zdarzają się osobniki bardziej niezależne, które wzięte na ręce starają się wyrwać.

Zachowanie wobec innych agam – zachowania społeczne

Komunikacja pomiędzy osobnikami
Jeśli trzymamy w jednym terrarium kilka agam brodatych możemy zauważyć ciekawe interakcje zachodzące pomiędzy osobnikami. Agamy komunikują się pomiędzy sobą kiwaniem łbami czy widowiskowymi „przysiadami” na przednich łapach. Jedną z najciekawszych form komunikacji jest zataczanie szerokich kół w powietrzu jedną z przednich łap przez zwierzę. W języku angielskim zachowanie to nosi nazwę: „waving”. Nawet przebywając w niewielkim terrarium wciąż razem agamy będą przejawiały te zachowania, jednak ulegną one znacznemu nasileniu, gdy przykładowo ujrzą inną agamę w terrarium naprzeciwko, bądź też, gdy do ich terrarium zostanie wpuszczony obcy, dawno nie widziany osobnik.

Zachowania agresywne
Dotyczą przede wszystkim samców. Gdy na terytorium dominującego samca „wtargnie” inny osobnik tej samej płci reaguje on kiwaniem łbem i przysiadami na przednich łapach. Broda ciemnieje, może stać się całkiem czarna. Gdy sama manifestacja nie wystarcza dominant rzuca się w stronę intruza i może go pokąsać, jeśli ten nie zdąży ratować się ucieczką. Autorzy „Bearded Dragons and Frilled Lizards” A.Hauschild i H.Bosch donoszą o ciekawym przypadku celowego skonfrontowania dwóch samców P. vitticeps na podłodze dużego pokoju. Oba samce zaczęły wykonywać okrążenia łapkami i kiwać łbami, po czym jeden z osobników zaczął uciekać poruszając się wyłącznie na tylnych koniczynach. Takie zachowanie charakterystyczne jest dla bazyliszków czy agamy kołnierzastej, ale jak widać również dla agam brodatych nie jest to nieosiągalne. Także samice mogą ze sobą walczyć, konflikty będą dotyczyć również osobników przeciwnej płci, w tym wypadku bardzo często samica atakuje samca, szczególnie, jeśli nie ma ochoty na kopulację do której dąży samiec. Na szczęście konflikty wewnątrz grupy zamieszkującej jedno terrarium rzadko kończą się poważnymi urazami, może jednak dochodzić do przewlekłego stresu prześladowanych osobników nie należy więc ich lekceważyć.

Życie w grupie
Jeśli mamy szczęście nasza grupa agam będzie żyła zgodnie. Zwierzęta jednocześnie polują, razem wygrzewają się pod promiennikiem. Często kładą się jeden na drugim, lub blisko siebie. Jednak sytuacja w grupie młodych może wyglądać zgoła inaczej – więcej na ten temat w dziale rozmnażanie.

Właściciel często powinien kontrolować sytuacje w grupie by upewnić się, że nie wystąpił któryś z poniższych problemów:

 – Niedożywienie jednego osobnika – jeśli jeden z osobników jest mniejszy i słabszy niż pozostałe może mieć trudności ze zdobyciem pokarmu. Najczęściej pozostałe osobniki wyłapują pokarm przed nim, a nawet, jeśli da radę coś złapać, pozostałe wyrywają mu to z pyska. Przeoczenie tego typu sytuacji może śle się skończyć dla danej jaszczurki. Jeśli posiadamy w stadku takiego „słabeusza” należy podawać mu pokarm osobno, upewniając się, że zjadł

– Agresja w grupie
- Próby krycia u zbyt młodych lub spokrewnionych agam. Pierwsze próby krycia możemy obserwować już przy 30cm długości (około pół roku). Należy pamiętać, że ciąża u tak młodej samicy może skończyć się znacznym osłabieniem, dlatego takim sytuacjom należy przeciwdziałać.

Zachowanie w terrarium
Doba agamy powinna składać się z 14 godzin oświetlenia i 10 godzin ciemności. Rano po wyjściu z kryjówki agamy są ospałe, mało ruchliwe. Najczęściej po obudzeniu siedzą jeszcze przez jakiś czas nieruchomo, a następnie udają się pod promiennik. Jak większość gadów dużą część dnia spędzają w bezruchu, wygrzewając się i obserwując okolicę. Mimo tego są to ruchliwe jaszczurki, lubiące biegać i skakać. Z moich obserwacji wynika, że najbardziej ożywiają się rano, po wygrzaniu a także pod wieczór. Biegają wtedy po terrarium, często usiłując wydostać się ze zbiornika (szczególnie dotyczy to osobników przyzwyczajonych do przebywania poza terrarium). Szczególnie ożywione stają się w porze karmienia. Moje agamy skaczą w górę na sam widok pudełka ze świerszczami. Nieraz też obserwowałam jak jedna z agam kopała dołek a druga ganiała wypryskujące fragmenty ściółki. Tego typu zachowania sprawiają, że często trudno oderwać się od terrarium z agamami. Przed nocą zaczynają poszukiwać kryjówki. Widać to szczególnie, jeśli gasimy światła w terrarium lampa po lampie imitując naturalne „ściemnianie się”. Noc spędzają najczęściej pod jakimś korzeniem lub konarem w dziurze wygrzebanej w ściółce. Zdarza się jednak, że śpią na korzeniu czy nawet wisząc na ścianie terrarium – oczywiście, jeśli jest ona czymś wyłożona. Jeśli wszystkie światła w terrarium gasną jednocześnie a w pokoju jest ciemno agamy zasypiają w tym miejscu, w którym znajdowały się w momencie zgaśnięcia lamp. Dlatego też, jeśli mamy wyłącznik czasowy gaszący wszystkie lampy dobrze jest zostawić światło w pokoju, tak by gady mogły poszukać sobie kryjówek na noc.

Zachowanie poza terrarium
Wypuszczone z terrarium agamy są najczęściej bardzo ruchliwe, biegają i skaczą. Jest to okazja, szczególnie dla zwierząt mających zbyt ciasne terraria, do zaspokojenia potrzeby ruchu. Jednak równie często znajdują sobie jakieś ulubione miejsce, w którym potrafią spędzać całe godziny- w przypadku mojego samca jest to parapet okna, na którym, szczególnie w słoneczne dni, wygrzewa się i z zainteresowaniem obserwując świat za oknem.

Rozpoznawanie płci
Rozpoznanie płci u P. vitticeps możliwe jest przy długości 30cm często nawet nieco wcześniej (hodowcy często podejmują się nawet oceny płci świeżo-wyklutych agam). Aby określić płeć zwierzaka bierzemy go w jedną dłoń, ogonem w swoją stronę. Drugą ręką zadzieramy ogon agamy do góry tak by uwidocznić jego nasadę. Należy robić to delikatnie i z wyczuciem, gdyż zbyt mocne podniesienie ogona może skończyć się urazem!. Następnie należy przyjrzeć się nasadzie ogona tuż za kloaką. Jeśli mamy do czynienia z samcem uwidocznią się dwie wypukłości, z obu stron nasady ogona świadczące o obecności podwójnego narządu kopulacyjnego samców – hemipenisa. Jeśli agama to samiczka ogon będzie bądś płaski bądź zobaczymy jedno wzniesie pośrodku nasady ogona. Najlepiej robić to nad tapczanem by zwierzę niezadowolone z naszych zabiegów nie wyrwało się i nie spadło na podłogę.

Rozmnażanie na wolności
Po odbycie godów, na początku października, samice składają 10-30 jaj, które zagrzebują w wykopanym przez siebie tunelu. Zagrożeniem dla jaj są przykładowo warany, których nie powstrzymują nawet długie korytarze. Jeśli jaja przetrwają młode wykluwają się po 89-96 dniach przy temperaturze około 26 stopni. Ich całkowita długość wynosi wtedy 9cm. Do długości 20cm dorastają w niespełna trzy miesiące.

Rozmnażanie w niewoli

Agamy brodate bardzo dobrze rozmnażają się w niewoli. Restrykcyjne przepisy australijskie dotyczące wywozu zwierząt sprawiają, że kupowane przez nas w sklepach zoologicznych młode agamki pochodzą z hodowli, a nie odłowu. Ma to wiele zalet – agamy brodate nie są gatunkiem zagrożonym wymarciem, nie obejmuje ich konwencja CITES. Zwierzęta z hodowli są zdrowsze, nie tak zestresowane jak te pochodzące z natury, życie w terrarium jest dla nich czymś naturalnym, gdyż innego nie znają. Ryzyko występowania endopasożytów jest dużo mniejsze niż u zwierząt pochodzących z natury.

Jeśli chcemy te jaszczurki rozmnożyć można zastosować 2 miesięczne zimowanie – choć nie jest to niezbędne. Po tym czasie wracamy do normalnej temperatury i czasu oświetlenia, zaczynamy też obficie karmić. Powinno zachęcić to gady do odbycia godów. Samiec podczas aktu kopulacji chwyta samicę za kark, niekiedy powodując u niej niewielkie ranki. Można odkazić je wodą utlenioną, lecz i bez tego powinny bez problemów się zagoić. W jednym złożeniu może być ponad 20 jaj. Samice młode składają mniej jaj niż starsze.

Po znalezieniu jaj dobrze jest oznaczyć czymś ich wierzch (np. miękkim ołówkiem)- pomoże to uniknąć obracania jaj podczas ich przekładania do inkubatora. Zmiana pozycji jaja mogłaby, bowiem spowodować śmierć zarodka. Temperaturę inkubacji hodowcy podają w granicach 28-30°C. Ważne jest by ustalić jakąś wartość temperatury np.29 stopni i starać się ją utrzymać na tym poziomie przez cały okres inkubacji. Najlepszym substratem do inkubacji, zwiększającym procent wyklucia jest vermiculit, ale niektórzy hodowcy stosują inną ściółkę np. piasek. Młode agamki legną się po około dwóch miesiącach, pokarm zaczynają pobierać od 2-4 dnia. Można odchowywać je w grupie, ale warto odseparować wyraźnie mniejsze i słabsze osobniki, by uniknąć spowolnienia ich rozwoju przez silniejsze rodzeństwo. Korzystniejszy bywa odchów w małych grupkach.

Należy pamiętać, że, mimo iż agamy osiągają dojrzałość płciową dość wcześnie – w wieku około 6 miesięcy przy długości 33-35cm, nie należy dopuścić do pokrycia tak młodej samicy. Stwarza to zbyt wiele zagrożeń dla jej zdrowia. Do hodowli najlepiej przeznaczać osobniki wyrośnięte (40cm i więcej) zdrowe, dobrze odżywione. W okresie ciąży samica ma większe zapotrzebowania na wapń. Należy również podawać jej możliwie urozmaicony pokarm, unikając jednak przekarmiania.

Stado młodych
Na koniec dość istotna ostatnimi czasy kwestia. Wiele osób decyduje się na chowanie parki lub haremu agam licząc na rozmnożenie ich. I rzeczywiście najczęściej się to udaje. Osoby te bądź liczą na zysk bądź pragną odchować młode dla własnego doświadczenia. Rozmnożenie zwierząt, szczególnie pierwszy raz, jest zawsze powodem do dumy. Jednak muszę tutaj podać parę faktów, które być może ostudzą entuzjazm szczególnie amatorów zyskownej hodowli, choć nie tylko:
 – agamy brodate są popularne i mnożną się łatwo co powoduje, że rynek jest nasycony. Nie można oczekiwać, że nabywcy rzuca się na nasze agamki jak na świeże bułeczki.
 – samica agamy brodatej znosi od kilkunastu do kilkudziesięciu jaj za jednym razem, a w sezonie może je złożyć trzy razy, zdarza się nawet więcej zniesień. Samica przechowuje spermę więc na cały sezon wystarcza jej jednorazowy kontakt z samcem!
 – młode należy odchować około miesiąca – wtedy można je sprzedać z czystym sumieniem. Sprzedaż świeżo wyklutych młodych jest złym pomysłem, ponieważ zwierzęta te są bardzo delikatne i łatwo mogą paść u nabywców.
- młode są bardzo żarłoczne, a wykarmienie ich dobrej jakości pokarmem jak młode świerszcze i karaczany, przy braku własnej hodowli karmowej, jest kosztowne.
 – młode są wobec siebie agresywne i ranią się, obgryzając sobie ogonki, a nawet łapki (!) Zjawisko to nasila się gdy dostają mniej pokarmu i gdy żyją w zagęszczeniu. Okaleczone zwierzęta trudno sprzedać. Aby zniwelować ranienie się do minimum młode agamy należy karmić „do oporu” i zapewnić im sporo przestrzeni; najlepiej zaś podzielić je na małe grupy.
 – osobie prywatnej może być ciężko znaleźć w dogodnym terminie nabywców,a przez ten czas ponosi cały czas koszty utrzymania młodych – prąd, pokarm, witaminy i wapń, zużycie (koniecznej) świetlówki UV itp.
-  wygórowana podaż młodych przy braku odpowiedniego popytu prowadzi do tego,iż wiele osób skarmia młode mączniakami, sprzedaje je kilka dni po wykluciu i bardzo obniża cenę, co zachęca nabywców do nieprzemyślanych zakupów. Są to bardzo niekorzystne dla gatunku i jego miłośników zjawiska.

Wszystko to powoduje, że dobrze zastanowić się czy nie lepszym wyborem będzie jedna agama bądź grupa tej samej płci.

***
Autor: Alicja

Powyższy artykuł stanowi własność jego autora i jest chroniony prawami autorskimi. Publikowanie i rozpowszechnianie bez zgody autora jest zabronione.