Kameleon jemeński (Chamaeleo calyptratus)

Nazwa łacińska: Chamaeleo calyptratus
Nazwa polska: Kameleon jemeński
Nazwa angielska: Veiled Chameleon
Nazwa niemiecka: Jemen Chamäleon
Nazwa czeska: Chameleon jemenský
Rozmiary: samice 35cm, samce 50cm
Terrarium: leśne, o układzie pionowym i wymiarach (minimum!) 100x60x100cm dla samca lub 2,3 samic; dla pojedynczej samicy 80x50x80cm
Długość życia: około 7 lat
Aktywność: dzienna
Temperatura: 24-30°C, pod promiennikiem 33-38°C
Wilgotność: 50-70%
Pokarm: zwierzęcy z niewielkim dodatkiem roślinnym (liście, owoce)
Polecany dla: średnio-zaawansowanych
Dymorfizm płciowy: widoczny
Stan prawny: CITES: TAK (zał. II) UE: TAK (zal. B) Rejestracja: TAK (stan na 09.11.2009)
Synonimy: Calyptosaura calyptratus, Chamaeleon calcarifer, Chamaeleo calcaratus
Występowanie: Jemen, Południowo-zachodnia Arabia Saudyjska
Uwagi: Polecany chów pojedynczy (ewentualnie 2,3 samice w dużym terrarium). Delikatna, wrażliwa jaszczurka. Wymaga bardzo dobrej wentylacji w terrarium (woliery, pół-woliery). Szczególnie źle znosi duchotę i brak świeżego powietrza.

Wygląd, wielkość i zachowanie
Kameleon jemeński (Chamaeleo calyptratus) to jeden z większych gatunków kameleona. Samce osiągają długość 50cm, samice mniejsze, około 35cm. Jest to bardzo piękny gatunek, posiadający ciekawe barwy, uwidaczniające się szczególnie gdy zwierze jest podniecone. Samce szczycą się wysokimi hełmami na głowach. Również samice nie są ich pozbawione, lecz ich hełmy nie są tak wysokie.
Kameleony jemeńskie tak jak pozostałe gatunki kameleonów cechuje przystosowanie do nadrzewnego trybu życia – palce kończyn ustawione są przeciwstawnie i zrośnięte, ułatwiając im chwytanie gałązek. Ogon jest chwytny jak u małp, często kameleony podczas snu lub podniecenia zwijają go w „ślimaka”. Oczy obracają się niezależnie od siebie. Powieki są zrośnięte. Kameleony jemeńskie pozbawione są błon bębenkowych, ich głównym zmysłem jest wzrok. Siedząc nieruchomo lub spacerując poruszają oczami i błyskawicznie zauważają potencjalną ofiarę. Polują za pomocą języka wyrzucanego błyskawicznie w kierunku ofiary, która przylepia się do zakończenia języka i jest wciągana do pyska zwierzęcia. Gatunek bardzo żarłoczny, szczególnie chętnie poluje na żywo poruszające się owady. Charakteryzuje się bardzo szybką przemianą materii przy jednoczesnym słabym trawieniu, co sprawia, ze jest studnią bez dna, co bywa uciążliwe dla kieszeni opiekuna.

Osławiona zmiana barw służy w dużej mierze wizualnej komunikacji między osobnikami. Samce przeprowadzają bezkrwawe pojedynki polegające na przybraniu jak najjaskrawszych barw. Również przed samicą samiec popisuje się przepychem barw. Zalecając się do samicy mój samiec paradował przed nią jaskrawo ubarwiony, skręcając i rozkręcając ogon. Również podrażniony napaścią kameleon przybiera żywe kolory. Spokojny jest ubarwiony mniej jaskrawo, raczej pastelowo. Z kolei zestresowany czy chory staje się ciemny, niekiedy prawie czarny. Ciekawa jest zmiana barw, która zaobserwowałam u samicy w ciąży. Samica z jasno-zielonej w ciemniejsze kropeczki stała się czarna w wyraźne żółte punkty. Taka zmiana barwy ma na celu zakomunikowanie o stanie samicy i odstraszenie od niej samca.

Na wolności kameleon jemeński rzadko opuszcza gałązki krzew, zarośli i drzewek by zejść na ziemię, czasem jednak czyni to. Nie osłonięty roślinnością porusza się charakterystycznym ruchem wyciągając i cofając łapki. Najbezpieczniej czuje się osłonięty w gęstwinie.

Agresję i podenerwowanie okazuje głośno sycząc. Dorosły samiec potrafi dość mocno ugryźć. Samice są spokojniejsze i bardziej płochliwe niż samce.

Kameleony jemeńskie w niewoli mnożą się bardzo dobrze, a osobniki pochodzące z hodowli dobrze trzymają się w terrariach. Dlatego też na zakup kameleona może pozwolić sobie nieco mniej doświadczony terrarysta, jeśli tylko wcześniej zdobędzie informacje na temat opieki nad tym zwierzęciem.

Samczyk czy samiczka?
Osoby, które przeczytały powyżej, iż samiczki są łagodniejsze, być może zdecydują się na samicę. Jeśli jednak chcemy mieć tylko jednego kameleona zdecydowanie doradzam samca. Samice znoszą jaja, nawet jeśli nie przebywają z samcem (jaja są rzecz jasna nie zapłodnione i nic się z nich nie kluje), co bardzo je osłabia. Dodatkowo u kameleonów często występuje zaparcie jaj, mogące doprowadzić do śmierci gada. Samice żyją krócej od samców. Większy i okazalszy samiec może więc cieszyć nas swoją obecnością bez powyższych problemów. Ponieważ dymorfizm płciowy tego gatunku nie pozostawia żadnych wątpliwości co do płci danego osobnika, nie będziemy mieć żadnego problemu z wyborem pożądanego zwierzęcia, nawet jeśli zdecydujemy się na zakup maluszka.

Terrarium
Terrarium dla kameleona powinno być przestronne, jasne i dość ciepłe a co najważniejsze posiadać bardzo dobrą wentylację. Kupując lub robiąc samodzielnie takie terrarium można rozważyć dwa ich typy – można kameleona trzymać w tradycyjnym terrarium, którego jeden bok zastąpimy plastikową lub metalową siateczką lub w wolierze zrobionej tylko z siatki. Oba rozwiązania są prawidłowe. Jednak, jeśli wybierzemy wolierę musimy się liczyć z faktem, że najprawdopodobniej będzie potrzebne silniejsze ogrzewanie, gdyż ciepło uciekać będzie z pomieszczenia zwierząt. Woliera byłaby dobrym rozwiązaniem w pomieszczeniach ciepłych. Ma ona również tę korzyść, że latem wystarczy po prostu ustawić ją na dworze, uzyskując wolierę zewnętrzną a jednocześnie nie stresując zwierząt ciągłym przenoszeniem i nowym otoczeniem. Należy ustawić ją w miejscu nie narażonym na przeciągi. Jest to ważne gdyż przeciąg może spowodować niebezpieczne schorzenie dróg oddechowych. W terrarium łatwiej utrzymać wysoką temperaturę jednak należy pamiętać o zastosowaniu wentylacji całościennej.

Wilgotność powietrza nie jest tak istotna. Kameleony jemeńskie pochodzą z obszarów o zróżnicowanej wilgotności powietrza. W żadnym wypadku w terrarium nie może być gorąco i wilgotno, bo powstanie duchota, w której zwierzę będzie się źle czuło. W terrarium można ustawić płaski pojemniczek z wodą, która powoli parując zwiększy wilgotność powietrza. Poza tym starczy jeśli terrarium spryskamy dwa razy dziennie. Jeśli szybki są zaparowane dłuższy czas po spryskaniu oznacza to, że wentylacja jest niewydolna i należy ją powiększyć. Kameleon, któremu jest zbyt duszno lub gorąco siedzi często z szeroko otwartym pyskiem. Pokój, w którym stoi terrarium należy często wietrzyć.

Terrarium powinno być jasno oświetlone. Najlepiej użyć w tym celu świetlówek UV dostępnych w sklepach zoologicznych. Stanowi to jeden z elementów profilaktyki MBD (więcej o MBD i zapobieganiu temu schorzeniu możesz dowiedzieć się w dziale w artykule „MBD-metaboliczna choroba kości„)

Jako ogrzewania używa się lamp grzewczych – promienników ciepła – lustrzanek tzw. „grzybków” i „kwok”. Kameleony bardzo lubią wygrzewać się pod promiennikiem. Dla ich bezpieczeństwa powinien on być osłonięty metalową siateczką, bądś w inny sposób, by zwierzę nie podeszło zbyt blisko i nie uległo poparzeniu. Stosowanie kabli czy mat grzewczych nie ma większego sensu, gdyż najnaturalniejsze jest górne ogrzewanie imitujące naturalne. W nocy wystarczy kameleonom temperatura pokojowa.

Na dno terrarium można wysypać torf, kostkę bukową lub kokosową. Dla kameleonów nie ma to większego znaczenia gdyż rzadko poruszają się po dnie. Ja polecam szczególnie kostkę kokosową lub korę. Można też użyć papieru, który jest bezpieczny i ułatwia utrzymanie czystości.

Jednym z najważniejszych elementów wystroju są żywe rośliny i gałązki. Rośliny dają kameleonowi możliwość ukrycia się, przez co zwierzę zyskuje poczucie bezpieczeństwa. Natomiast po gałązkach porusza się ono po terrarium. Dlatego gałązek powinno być dużo i powinny one być dopasowane średnicą do łapek kameleona. Czasem widuje się terraria dla kameleonów zaopatrzone w jedną roślinkę i jeden konar za to wiele ozdobnych kamieni, korzeni itd. Wyglądają one, co prawda efektownie, ale dla kameleona nie stwarzają dużej możliwości ruchu i zwierzak chodzi wciąż znudzony po jednej gałęzi.

Odchody, martwe owady i inne odpadki należy usuwać z terrarium codziennie.

Żywienie
Kameleony żywią się głownie owadami i innymi bezkręgowcami. Nie pogardzą również mysim noworodkiem a czasem kawałkiem owocu lub jakimś liściem. Często podskubują liście roślin rosnących w terrarium. Najlepszą tego typu rośliną jest trzykrotka. Możemy też dokarmiać kameleony liśćmi mlecza, rucoli, endywi itp. oraz kawałkami słodkich owoców (unikamy cytrusów, nie podajemy avocado).

Podstawą diety w terrarium powinny być owady. Najczęściej podawane są świerszcze. Są one dobrym pokarmem dla kameleonów, jednak powinniśmy starać się możliwie urozmaicać im dietę. Oprócz świerszczy podawać można szarańczę, karaczany, jedwabniki, plankton łąkowy (koniki polne, pasikoniki, ćmy, pająki, itp.) mysie noworodki. Mączniaków i zoophobasów (drewnojadów) nie należy podawać zbyt wiele, aby nie doszło do zaczopowania układu pokarmowego ich chitynowymi osłonkami. Można również podawać kameleonom muchy. Nie są one wartościowym pokarmem, ale dobrze sprawdzają się jako ‚wypełniacz’ tych żarłocznych jaszczurek. W tym celu należy kupić larwy much (tzw. białe robaki) w sklepie wędkarskim i przetrzymać je jakiś czas w cieple. Poczwarki można wkładać do terrarium, gdzie kameleony wyłapią wykluwające się owady. Niektórzy hodowcy praktykują karmienie much papką zawierającą witaminy i wapń tuż przed podaniem kameleonom. Ma to zwiększyć ich wartość odżywczą. W żadnym wypadku nie należy podawać kameleonom larw much (białych robaków), jeśli zostaną połknięte w całości i przedostaną się żywe do żołądka są w stanie poprzebijać go swymi ostrymi aparatami gębowymi. Kameleony są wrażliwe na monodiete i karmione stale jednym rodzajem pokarmu mogą stracić apetyt.

Kameleony karmimy obficie – jedzą one więcej niż inne jaszczurki podobnej wielkości. Jeśli nie mamy hodowli karmowych może być to pewne obciążenie finansowe – tę kwestię należy rozważyć przed zakupem i wcześniej rozejrzeć się za jakimś solidnym i niedrogim źródłem pokarmu dla naszych przyszłych podopiecznych.

Pokarm można podawać na trzy sposoby – wpuszczając owady do terrarium, z jakiegoś pojemniczka lub z ręki.

Pierwsza metoda jest o tyle dobra, że zachęca zwierzęta do samodzielnego wyszukiwania pokarmu i polowania i przeciwdziała monotonii, jaka jest niestety częstym udziałem zwierząt terraryjnych. Metoda najskuteczniejsza przy ruchliwych, nie chowających się owadach jak pasikoniki, koniki polne, ćmy, muchy itp.

Metoda ‚z pojemniczka’ jest bardzo skuteczna, jeśli chcemy podać kameleonom witaminy i wapń. W tym celu wrzucamy owady, do pudełka posypujemy wapniem i/lub witaminami, zamykamy pokrywkę i energicznie potrząsamy pudełkiem. Po zdjęciu pokrywki pojemnik umieszczamy w terrarium gdzie kameleony wyłapią oblepione preparatami owady. Jeśli karmimy kameleony drewnojadami czy mączniakami również należy użyć pudełka by uniknąć wkopania się larw w ściółkę. Pudełko sprawdza się także przy lubiących chować się świerszczach i karaczanach, przy osłabionych lub chorych zwierzętach, które mają problemy z szybkim i celnym wyrzucaniem języka oraz przy młodych przebywających w dużych terrariach, w których owady „gubią się” zwierzętom.

Karmienie z ręki jest elementem oswajania zwierzęcia. Nieco obyte do kontaktu z człowiekiem kameleony nie wąchają się podejść i wziąć pokarm z ręki.

W witaminy i wapń pokarm należy uzupełniać regularnie, stosując się do dawkowania podanego na opakowaniu. Należy pamiętać, że podawanie ogromnych ilości witamin nie prowadzi do niczego dobrego. Nie raz widziałam już jaszczurki (w tym samice kameleona jemeńskiego) z objawami krzywicy faszerowane witaminami, do tego stopnia, że mocno nimi pachniały i miały wole pod gardłem. Oczywiście takie zwalczanie czy profilaktyka odwapnienia i krzywicy nie przynosi rezultatów. Efekty daje natomiast urozmaicona, prawidłowa dieta, promieniowanie UV oraz rozsądny dodatek wapnia i witamin. Wystarczy jeśli wapń podamy 2, 3 razy w tygodniu, witaminy raz, góra dwa razy. Dawki można nieco zwiększyć samicom w ciąży i rosnącym osobnikom (szczególnie wapnia), natomiast zmniejszyć w okresach gdy podajemy szczególnie urozmaicony i wartościowy pokarm (np. latem).

Dość istotnym zagadnieniem jest woda. Kameleony mają na nią wysokie zapotrzebowanie i łatwo się odwadniają, pojawiają się wówczas zapadnięte oczy i problemy z linieniem. Często pojawiają się głosy właścicieli zdziwionych, że ich kameleon nie pije, ignoruje miseczkę z wodą. Prawda jest taka, że kameleon może „uschnąć z pragnienia” obok tej miseczki. Kameleony bardzo rzadko uczą się pić z naczynia. Ich ulubionym sposobem jest picie kapiącej lub spływającej po elementach wyposażenia wody. Dlatego też bardzo dobrze jest zaopatrzyć terrarium w urządzenie, z którego będzie skapywać woda (specjalny pojnik lub kroplówkę). Poza tym większość kameleonów chętnie spija krople wody osiadłe na roślinach po zraszaniu. Część kameleonów lubi pić z wodospadu. Można również nauczyć kameleona pić z pipetki. Wymaga to sporo cierpliwości, ale opłaca się, gdyż nie tylko mamy pewność, iż kameleon napił się, lecz również możemy przemycić z wodą witaminy i wapń.

Rozmnażanie
Dymorfizm płciowy
Kameleony nalezą do nielicznych gadów, u których rozpoznanie płci nie sprawia najmniejszych trudności i jest możliwe zaraz po wykluciu się jaszczurki. Samczyki posiadają na tylnych łapkach ostrogi, których samice są pozbawione. Dorosłe samce są większe i barwniejsze niż samice, posiadają większe hełmy na łbach.

Gody
Rozmnażanie tego gatunku nie jest trudne. W dobrych warunkach przystępują do godów chętnie. Początkowo samiec popisuje się przybierając jaskrawe barwy. Mój samiec paradował przed partnerką zwijając i rozwijając ogon. Trwało to około 8-10 min, po czym samiec rzucił się w kierunku samicy, uderzając mocno łbem w jej ciało. Następnie doszło do kopulacji, trwającej parę minut.

Ciąża
Samica w okresie ciąży zmienia barwę na czarną w jaskrawo żółte plamy i staje się agresywna, odpędzając od siebie partnera. Zauważyłam, że samce w towarzystwie tak zachowującej samicy stają się bardzo zestresowane. Szybkie rozdzielenie leży więc w interesie obu płci.
O samiczkę w ciąży dbamy szczególnie – podajemy jej urozmaicony pokarm uzupełniany o dobrej jakości suplementy i zapewniamy dostęp do świeżej, czystej wody.

Złożenie i inkubacja jaj
Normalnie samica składa jaja zagrzebując je w ściółce terrarium. Gdy samica jest w zaawansowanej ciąży (jest wtedy bardzo gruba) dobrze zmienić podłoże terrarium na miękką grubą warstwę torfu, w którym łatwo jej będzie wygrzebać otwór i złożyć jaja. Można też wstawić dużą donicę bądź pudełko wypełnione wilgotnym substratem.
Jajka wyciągamy z nory uważając by ich nie obrócić, gdyż spowodowałoby to obumarcie zarodku i przenosimy do inkubatora. Młode legną się po około 165 dniach, młode w chwili wyklucia mierzą 7cm. Karmimy je obficie młodymi bezkręgowcami. Konieczne jest zapewnienie im promieniowania UVB, dodatek wapnia i witamin a także źródła łatwo dostępnej, świeżej wody.

***
Autor: Alicja

Powyższy artykuł stanowi własność jego autora i jest chroniony prawami autorskimi. Publikowanie i rozpowszechnianie bez zgody autora jest zabronione.